TİREBOLU DEVLET HASTANESİ

75. VEREM EĞİTİM VE PROPAGANDA HAFTASI BİLGİ NOTU
(02-08 Ocak 2022)
VEREM EĞİTİM VE PROPAGANDA HAFTASI
• Verem Eğitim ve Propaganda Haftası 1947 yılında kutlanmaya başlamıştır.
• Her yıl ocak ayının ilk pazar gününden başlayan haftada kutlanan Verem Eğitim ve
Propaganda Haftası’nın amacı verem konusunda toplumun bilgilendirilmesi ve bu
hastalığa bütün kesimlerin dikkatinin çekilmesidir.
• Bu amaçla sempozyumlar ve konferanslar düzenlenir, okullarda kompozisyon ve resim
yarışmaları yapılır, vatandaşa hastalıkla ilgili eğitim verilir, afiş ve broşürler dağıtılır,
yazılı ve görsel basına bilgi verilir.
TÜBERKÜLOZ HASTALIĞININ ETKENİ
• Tüberküloz etkeni Mycobacterium tuberculosis (M. tuberculosis) kompleks basilleridir.
• M. tuberculosis yavaş çoğalan, kültürde 2-6 haftada üreyen ve oksijenli ortamda
yaşayan bir basildir. Asit ile boya vermediğinden aside dirençli basil (ARB) olarak
adalandırılır.
TÜBERKÜLOZUN BULAŞMASI
• Tüberküloz basili hava yolu ile bulaşır.
• Basilin kaynağı, hiç tedavi görmemiş veya düzenli tedavi görmeyen aktif akciğer ve
larinks (gırtlak) tüberkülozu olan hastalardır.
• Hasta insanlardan öksürme ve hapşırma ile ortama yayılan mikrobun solunum yolu ile
alınması sonucu bulaşır.
• Tedavi edilmeyen her hasta yılda 5-15 kişiyi enfekte eder.
• Balgam yayması pozitif olan ve akciğerinde kavitesi bulunan hastalar daha fazla basil
saçarlar.
• Basil kaynağı (Tüberküloz hastası) ile karşılaşma süresi, ortamın genişliği ve
havalanması basilin bulaşmasında önemlidir.
• En çok hastanın aile bireylerine ve yakın çalışma arkadaşlarına bulaşma olur.
• Tedavi ile basil sayısı çok kısa sürede azalır. Hastaların çoğunda tedavi başladıktan
sonra ortalama 2-3 haftada bulaştırıcılık yok olur.
TÜBERKÜLOZ ENFEKSİYONU VE HASTALIĞI
• Tüberküloz enfeksiyonu ve tüberküloz hastalığı birbirinden farklıdır.
• Tüberküloz enfeksiyonu vücutta tüberküloz basilinin sessiz durduğu ve adeta
hapsedildiği bir durumdur.
• Tüberküloz enfeksiyonu basilin vücuda girmesinden sonra 8-10 haftada tüberkülin deri
testinin (TDT) pozitifleşmesi ile kendini gösterir.
• Tüberküloz enfeksiyonu olan kişilerin yaklaşık %5-15’inde yaşamlarının bir döneminde
tüberküloz hastalığı gelişme riski vardır.
• Tüberküloz hastalığı tüberkülozla ilgili klinik belirti ve bulguların ortaya çıktığı
duruma denir.
• Hastalığın gelişmesine yol açan, vücut direncini düşüren, bağışıklığı etkileyen
hastalıklar ve etkenler vardır. HIV/AIDS vücut direncini en çok düşüren hastalıktır.
Bunun dışında başta diabetes mellitus, kronik böbrek yetmezliği, bazı kanserler, ilaç ve
alkol bağımlılığı, tütün kullanımı, silikozis olmak üzere bazı kronik hastalıklar da vücut
direncini düşürür. Bebek ve çocuklarda vücut direnci düşük olduğundan hastalığa
yakalanma riski fazladır.

75. VEREM EĞİTİM VE PROPAGANDA HAFTASI BİLGİ NOTU
(02-08 Ocak 2022)
VEREM EĞİTİM VE PROPAGANDA HAFTASI
• Verem Eğitim ve Propaganda Haftası 1947 yılında kutlanmaya başlamıştır.
• Her yıl ocak ayının ilk pazar gününden başlayan haftada kutlanan Verem Eğitim ve
Propaganda Haftası’nın amacı verem konusunda toplumun bilgilendirilmesi ve bu
hastalığa bütün kesimlerin dikkatinin çekilmesidir.
• Bu amaçla sempozyumlar ve konferanslar düzenlenir, okullarda kompozisyon ve resim
yarışmaları yapılır, vatandaşa hastalıkla ilgili eğitim verilir, afiş ve broşürler dağıtılır,
yazılı ve görsel basına bilgi verilir.
TÜBERKÜLOZ HASTALIĞININ ETKENİ
• Tüberküloz etkeni Mycobacterium tuberculosis (M. tuberculosis) kompleks basilleridir.
• M. tuberculosis yavaş çoğalan, kültürde 2-6 haftada üreyen ve oksijenli ortamda
yaşayan bir basildir. Asit ile boya vermediğinden aside dirençli basil (ARB) olarak
adalandırılır.
TÜBERKÜLOZUN BULAŞMASI
• Tüberküloz basili hava yolu ile bulaşır.
• Basilin kaynağı, hiç tedavi görmemiş veya düzenli tedavi görmeyen aktif akciğer ve
larinks (gırtlak) tüberkülozu olan hastalardır.
• Hasta insanlardan öksürme ve hapşırma ile ortama yayılan mikrobun solunum yolu ile
alınması sonucu bulaşır.
• Tedavi edilmeyen her hasta yılda 5-15 kişiyi enfekte eder.
• Balgam yayması pozitif olan ve akciğerinde kavitesi bulunan hastalar daha fazla basil
saçarlar.
• Basil kaynağı (Tüberküloz hastası) ile karşılaşma süresi, ortamın genişliği ve
havalanması basilin bulaşmasında önemlidir.
• En çok hastanın aile bireylerine ve yakın çalışma arkadaşlarına bulaşma olur.
• Tedavi ile basil sayısı çok kısa sürede azalır. Hastaların çoğunda tedavi başladıktan
sonra ortalama 2-3 haftada bulaştırıcılık yok olur.
TÜBERKÜLOZ ENFEKSİYONU VE HASTALIĞI
• Tüberküloz enfeksiyonu ve tüberküloz hastalığı birbirinden farklıdır.
• Tüberküloz enfeksiyonu vücutta tüberküloz basilinin sessiz durduğu ve adeta
hapsedildiği bir durumdur.
• Tüberküloz enfeksiyonu basilin vücuda girmesinden sonra 8-10 haftada tüberkülin deri
testinin (TDT) pozitifleşmesi ile kendini gösterir.
• Tüberküloz enfeksiyonu olan kişilerin yaklaşık %5-15’inde yaşamlarının bir döneminde
tüberküloz hastalığı gelişme riski vardır.
• Tüberküloz hastalığı tüberkülozla ilgili klinik belirti ve bulguların ortaya çıktığı
duruma denir.
• Hastalığın gelişmesine yol açan, vücut direncini düşüren, bağışıklığı etkileyen
hastalıklar ve etkenler vardır. HIV/AIDS vücut direncini en çok düşüren hastalıktır.
Bunun dışında başta diabetes mellitus, kronik böbrek yetmezliği, bazı kanserler, ilaç ve
alkol bağımlılığı, tütün kullanımı, silikozis olmak üzere bazı kronik hastalıklar da vücut
direncini düşürür. Bebek ve çocuklarda vücut direnci düşük olduğundan hastalığa
yakalanma riski fazladır.

• Tüberküloz hastalığı saç ve tırnak hariç tüm doku ve organları tutabilir, tuttuğu doku ve
organa göre bulgu ve belirti gösterir, ancak en çok akciğerlerde görülür (%60-70).
Hastalığın tuttuğu diğer organlar arasında en sık görülenler; plevra, lenf bezleri,
kemikler, böbrekler ve beyin zarlarıdır (menenjit).
TÜBERKÜLOZ HASTALIĞININ BELİRTİLERİ
• Genel yakınmalar: Halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, çocuklarda kilo alamama, ateş,
gece terlemesi vb. olabilir.
• Solunum sistemi yakınmaları: Öksürük, balgam, öksürükle kan tükürme, göğüs-sırtyan ağrısı, nefes darlığıdır.
• Larinks tüberkülozu ses kısıklığı yapabilir.
• Diğer organları tutan tüberküloz hastalığında ilgili organa ait bulgular olabilir
(lenfadenopati, hematüri, eklemde şişlik vb.).
• İki-üç haftadan uzun süren ve non-spesifik antibiyotik tedavisi almış olmasına rağmen
klinik yanıt alınamayan öksürükte tüberküloz hastalığından şüphelenmek gerekir.
TÜBERKÜLOZ TANISI
• Tüberküloz hastalığının kesin tanısı, balgamda verem mikrobunun gösterilmesi ile
konulur. Basilin mikroskopta gösterilmesi ya da kültürde üretilmesi gereklidir.
• Hastanın semptomları ve röntgen bulguları, hastalıktan şüphelenmeyi sağlar.
Semptomlar yavaş gelişir.
• Akciğer tüberkülozu akciğer röntgen filminde bazı belirgin değişikliklere yol açar. Bu
değişiklikler doktorun tüberkülozdan şüphelenmesine yol açar.
• Tüberküloz tanısında kullanılan tüberkülin deri testi (TDT) vücutta mikrobun olduğunu
gösterir. Bu durum tüberküloz enfeksiyonu veya tüberküloz hastalığını işaret eder. Bu
konudaki değerlendirmeyi ilgili doktor yapar.
BİLDİRİM VE KAYIT
• Tüberküloz, bildirimi zorunlu bir hastalıktır. Tüm sağlık kurum ve kuruluşlarında tanı
konulan hastaların 24 saat içinde ilgili ilçe sağlık müdürlüğüne/toplum sağlığı merkezine
bildirilmesi gereklidir.
• Tanı konulan tüm tüberküloz hastaları verem savaşı dispanserinde kaydedilir.
TÜBERKÜLOZ HASTALIĞININ TEDAVİSİ
• Ülkemizde tüberküloz tedavisi ücretsizdir.
• Tüberküloz tedavisi standarttır. Bu standart tedavi hastanede ya da dispanserde aynı
şekilde düzenlenir.
• Yeni tüberküloz hastalarının tedavisinde standart tedavide genellikle iki ay 4 farklı ilaçla
ve dört ay 2 farklı ilaçla olmak üzere 6 aylık tedavi uygulanmaktadır.
• Tedavide kullanılan bütün ilaçlar verem savaşı dispanserlerinden ücretsiz verilir.
• Tedavide verilen ilaçların düzenli içilmesi çok önem taşır. Çünkü hastaların bir kısmı
tedaviyi terk etmekte ve toplumda basil saçmayı sürdürmektedirler.
• Hastanın ilaçlarını içtiğinden emin olmak için her doz ilacı bir sağlık personelinin veya
başka bir görevlinin gözetiminde içirtmek en uygun yoldur. Buna doğrudan gözetimli
tedavi (DGT) denir.
• Tedavinin dispanserde ya da hastanede başlanması gerekir. Aylık takiplerinin de
dispanserde yapılması uygundur. Tedaviyi sonlandırana kadar özenle sürdürmek gerekir.

DİRENÇLİ TÜBERKÜLOZ
• Tüberküloz tedavisinde ilaçlar eksik ya da düzensiz kullanılırsa hastalık iyileşmez,
tedavisi güçleşerek dirençli tüberküloz gelişebilir.
• Özellikle çok ilaca dirençli tüberküloz (ÇİD-TB) (İzoniyazid ve Rifampisin’e direnç) tüm
dünyada önem arz etmektedir.
• Dünya Sağlık Örgütü’nün tahminlerine göre dünya genelinde yeni olguların %3,3’ü ve
önceden tedavi görmüşlerin %17,7’si Rifampisin dirençli (RD) TB veya ÇİD-TB’dir.
• Türkiye’de 2020 yılında tespit edilen 8.925 vakanın 113’ü çok ilaca dirençli tüberküloz
hastasıdır. Bunların 88’i yeni olgu iken 25’i önceden tedavi görmüş olgudur. Toplam
TB vakalarında ÇİD-TB oranı %2,6, yeni olgularda %2,2 ve önceden tedavi görmüş
olgularda %8,6’dır.
• 113 ÇİD-TB vakasının %60,2’si erkek (68 hasta), %39,8’i (45 hasta) kadındır. Hastaların
74’ü (%65,5) Türkiye doğumlu iken, 39’u (%34,5) yabancı ülke doğumludur.
• Dirençli tüberkülozun daha ileri aşamasında bazı ikinci seçenek ilaçlara da direnç
gelişmektedir, bu duruma yaygın ilaç direnci denmektedir (YİD-TB). DSÖ tahminlerine
göre ÇİD-TB olgularından %6,0’ı yaygın ilaç dirençlidir.
• Türkiye’de 2020 yılında tespit edilen 8.925 vakanın 3’ü YİD-TB hastasıdır. Bu hastaların
tümü yabancı ülke doğumludur.
• Ülkemizde dirençli tüberküloz hastalarının tedavisi Ankara Atatürk, İstanbul Yedikule,
İstanbul Süreyyapaşa, İzmir Suat Seren Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve
Araştırma Hastaneleri ve bazı üniversite hastanelerinde yapılmaktadır.
TEMASLI MUAYENESİ VE KORUMA TEDAVİSİ
• Bulaştırıcı tüberküloz hastası ile aynı havayı paylaşan ve tüberküloz basiline maruz
kalan kişilere “temaslı” denir.
• Tüberküloz hastası ile teması olan kişide enfeksiyon gelişimini önlemek ve tüberküloz
enfeksiyonu olan kişide tüberküloz hastalığı gelişimini önlemek amacıyla koruyucu ilaç
tedavisi verilmektedir.
• Tüberküloz hastasının aile bireyleri ve diğer temaslıları dispanserlerde ücretsiz olarak
muayene edilir ve gerekli tetkikleri yapılır.
• Temaslı muayenesi sonucunda hasta olduğu tespit edilenler tedavi edilir.
• Hasta olmayan fakat tüberküloz olma riski taşıyan kişilere koruma tedavisi verilir.
• Koruma tedavisi tek ilaçla ve 6 ay süreyle verilir. Bu tedavinin hastalanmayı %90’a varan
oranda önlediği bilinmektedir.
VEREM AŞISI - BACILLE CALMETTE GUERIN (BCG)
• BCG aşısı özellikle çocuklarda kanla yayılan ve ağır seyreden tüberküloz hastalığını
(menenjit ve miliyer TB) önlemede etkilidir.
• Ülkemizde BCG aşısı doğumdan sonra 2. ayını bitiren bebeklere aile sağlığı merkezleri
ve verem savaşı dispanserlerinde ücretsiz olarak yapılmaktadır.
• Aşı zamanı geçirilirse 6 yaşa kadar yapılabilir, ancak bu durumda önce tüberkülin deri
testi (TDT) yapılması gerekir.
TÜBERKÜLOZ HASTALARINA YÖNELİK PSİKO-SOSYAL VE NAKDİ YARDIM
• Tüberküloz, birey ve toplum sağlığının yanı sıra, ekonomik ve psiko-sosyal kayıplara da
neden olmakta, tedavi uyumu ve uzun süreli tedavilerin sürdürebilmesi için sosyal ve
ekonomik destekler verilmesi gerekmektedir.
• Bakanlığımız ile Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı arasında 12.12.2017 tarihinde
yapılan protokol çerçevesinde “Psiko-Sosyal ve Mali Kayıp Yaşayan Tüberküloz ve
SSPE Hastalarına Yönelik Düzenli Nakdi Yardım Programı” başlatılmıştır. Program
kapsamında ekonomik ve sosyal güçlükler yaşayan tüberküloz hastalarına 2018 yılı şubat
ayından itibaren nakdi yardım verilmeye başlanmıştır.
DÜNYADA TÜBERKÜLOZ HASTALIĞININ DURUMU
• Tüberküloz halen dünya genelinde önemli bir halk sağlığı problemidir.
• Dünya nüfusunun yaklaşık dörtte biri tüberküloz basili (M. tuberculosis) ile enfektedir.
Bu insanların %5-15’inde yaşamlarının bir döneminde tüberküloz hastalığının ortaya
çıkma riski olduğu kabul edilmektedir.
• Tüberküloz çoğunlukla ekonomik olarak üretken yaş grubundaki erişkinleri tutmaktadır.
• Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün Küresel Tüberküloz 2021 Raporuna göre dünya
genelinde tüberküloz görülme sıklığı (insidans) ve tüberkülozdan ölümler düşmektedir.
• Dünya genelinde 2020 yılında 10 milyon yeni tüberküloz hastası ortaya çıkmıştır.
Bunların yaklaşık 5.6 milyonu erkek (≥15 yaş), 3.3 milyonu kadın (≥15 yaş) ve 1.1
milyonu çocuktur (15 yaşından küçük).
• Tüberküloz hastalarının üçte ikisi 8 ülkededir (Hindistan, Çin, Endonezya, Filipinler,
Pakistan, Nijerya, Bangladeş ve Güney Afrika).
• Tüberküloz dünya genelinde en çok ölüme neden olan 13. nedendir. Tek bir enfeksiyon
ajanından olan ölümlerin de COVID-19’dan sonra ikinci sıradaki nedenidir.
• Dünya genelinde 2020 yılında 1.5 milyon insan tüberkülozdan hayatını kaybetmiştir
(Bunlardan yaklaşık 214.000’i HIV+TB hastasıdır).
• Tedavi edilmezse tüberküloz hastalarında ölüm oranı yüksektir. Uygun/yeterli tedavi
almayan HIV-negatif TB hastalarının ortalama %45’inin, HIV(+) TB hastalarının hemen
hemen tamamının hayatını kaybedeceği bildirilmiştir.
• DSÖ tahminlerine göre, dünya genelinde 2000-2020 yılları arasında TB tanı ve tedavisi
ile 66 milyon hayat kurtarılmıştır.
• 2020 yılında 150.359 kişi rifampisin rirenci veya çok ilaca direnç nedeniyle tedaviye
alınmıştır. Bakteriyolojik olarak doğrulanmış akciğer tüberkülozu olan hastaların %71’i
rifampisin dirençli olarak saptanmıştır. Bu oran 2018’den bu yana artmaktadır.
• ÇİD-TB olgularında dünya genelinde tedavi başarı oranları düşüktür. Ancak 2012’deki
%50 olan tedavi başarısı artarak 2018’de %59 olarak gerçekleşmiştir.
• Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayınlanan Küresel Tüberküloz 2021 Raporu’nda tüm
ülkeler için tahmini tüberküloz insidans (estimated incidence) ve mortalite hızları
hesaplanmaktadır. Türkiye’nin 2020 yılı tahmini TB insidans hızı yüz binde 15, TB
mortalite hızı yüz binde 0,55’tir (Tablo 1).
• Aynı raporda Türkiye’nin 2019 yılı yeni ve nüks olgularındaki tedavi başarısı da %83’tir
(Tablo 2).

Tablo 1. DSÖ Bölgelerine Göre Tahmini TB İnsidans ve Mortalite Hızları, 2020